Osmanlı Devleti'nde Panayır ve Pazar Kurumlarının İdari ve Sosyo-Ekonomik Temelleri

Bu makale, Osmanlı Devleti'nin iktisadi ve toplumsal yapısı içerisinde panayır ve pazar kurumlarının üstlendiği çok yönlü fonksiyonları incelemeyi amaçlamaktadır. Panayırlar ve pazarlar, yalnızca mal değişim süreçlerinin gerçekleştiği ekonomik alanlar değil, aynı zamanda devletin idarî gücünün sahada hissedildiği ve toplumun sosyal etkileşim ortamlarının şekillendiği kamusal mekânlardı. Çalışmada öncelikle bu kurumların kuruluş gerekçeleri, tarihsel gelişimi ve haftalık pazarlardan farkları ortaya konulmuştur. Ardından, panayır ve pazarların idari olarak nasıl düzenlendiği, merkezi ve yerel otoriteler arasındaki işleyiş ve Tanzimat sonrası bürokratik dönüşümler ele alınmıştır. Son olarak, bu alanların sosyo-kültürel işlevleri, dini günlerle bağlantıları, eğlence ve dayanışma boyutları vurgulanarak panayırların Osmanlı toplumu üzerindeki bütüncül etkisi analiz edilmiştir. Elde edilen bulgular, panayır ve pazarların Osmanlı devlet aklı içinde yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda idarî, sosyal ve kültürel açıdan da stratejik roller üstlendiğini göstermektedir. Bu çalışmadanın temel kaynaklarını TC. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi'nde yer alan belgeler oluşturmaktadır.

This article aims to examine the multifaceted functions of fair and market institutions within the economic and social structure of the Ottoman Empire. Fairs and markets were not merely economic venues where the exchange of goods occurred; they were also public spaces where the administrative authority of the state was exercised and social interaction among the population was fostered. The study first explores the foundational rationales, historical development, and distinctions between these institutions and regular weekly markets. It then analyzes the administrative organization of fairs and markets, the operational dynamics between central and local authorities, and the bureaucratic transformations following the Tanzimat reforms. Lastly, the study emphasizes the socio-cultural functions of these institutions, including their association with religious festivities, entertainment, and communal solidarity, to reveal their holistic impact on Ottoman society. The findings indicate that fairs and markets played not only economic but also administrative, social, and cultural roles within the strategic framework of Ottoman statecraft. The primary sources of this study are documents preserved in the Ottoman Archives Department of the Directorate of State Archives of the Presidency of the Republic of Türkiye.