AI and The Future of the Translational Technologies: Tools for the Historians

Bu makale, yapay zekâ teknolojileri ile Osmanlı araştırmaları arasındaki kesişim alanını ele alarak, özellikle tarihçilerin tarihî metinlerle kurduğu ilişkiyi dönüştüren dijital imkânları inceliyor. Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarında gerçekleştirilen Harf Devrimi sonrasında Osmanlı Türkçesiyle kaleme alınmış el yazmaları, basılı eserler ve arşiv belgeleri modern araştırmacılar için büyük ölçüde erişilemez hale geldi; böylece bilim insanları ile metinler arasındaki bağ büyük oranda zayıfladı. Çalışma, sorunun yalnızca alfabe değişikliğinden ibaret olmadığını; güvenilir tenkitli neşirlerin hazırlanması ve sahih nüshaların tespiti gibi meselelerin de aynı derecede önem taşıdığını vurguluyor. II. Meşrutiyet döneminden itibaren Türkiye'de metin neşri geleneğine de temas eden makale, son yıllarda bu tarihî kopukluğu gidermeye çalışan dijital platformların imkânlarını değerlendiriyor. Transleyt, Transkribus, Vesiqari ve AKİS gibi dört sistemin/projenin teknik altyapılarını, doğruluk oranlarını ve Osmanlı Türkçesi metinleri işleme kapasitelerini karşılaştırmalı biçimde incelemeye çalışyıor. Ayrıca, bu sistemlerin “kara kutu” niteliğindeki algoritmalarına duyulan güven sorunu ile etik ve metodolojik boyutları da tartışıyor. Neticede, yapay zekâ teknolojilerinin tarihçinin yerini alacak araçlar değil; aksine, tarihçinin okuma, çözümleme ve yorumlama becerisini genişleten tamamlayıcı araçlar olduğu sonucuna varıyor.

This article explores the intersection of artificial intelligence and Ottoman studies, focusing on how AI‑assisted technologies transform the ways historians engage with historical texts. Following the alphabet reform of the early Turkish Republic, Ottoman Turkish materials—including manuscripts, printed works, and archival records—became largely inaccessible to modern readers, resulting in a profound rupture between scholars and their textual heritage. The study argues that the challenge lies not merely in the alphabet change but also in the reliability of critical editions and the identifica- tion of authentic manuscripts. After tracing the evolution of textual criticism in Turkey since the Second Constitutional Period, the paper examines how recent digital platforms have begun to bridge this historical disconnection. Through a comparative analysis of four major systems—Transleyt, Transkribus, Vesiqari, and AKİS—it assesses their technical infrastructure, accuracy, and usability in processing Ottoman Turkish texts. The discussion extends to the ethical and methodological implications of relying on opaque “black box” algorithms, emphasizing that while AI can accelerate transcription, transliteration, and data extraction, it cannot replace human interpretation or contextual judgment. Ultimately, these technologies should be viewed not as substitutes for scholarly expertise but as complementary tools that expand the historian’s capacity to read, analyze, and reinterpret the documentary legacy of the Ottoman world.